ДУХОЎНА-МАРАЛЬНАЕ ВЫХАВАННЕ ЯК АСНОВА ФАРМІРАВАННЯ АСОБЫ НАВУЧЭНЦА ЎСТАНОВЫ АДУКАЦЫІ
Канавалава Таццяна Аркадзьеўна, настаўнік беларускай мовы і літаратуры
«Нашы дзеці – гэта наша старасць. Правільнае выхаванне – гэта наша
шчаслівая старасць, дрэннае выхаванне – гэта наша будучыня гора, гэта нашы
слёзы, гэта наша віна перад іншымі людзьмі, перад усёй краінай».
А.С. Макаранка
Гледзячы ў будучыню, мы думаем аб пакаленні будучыні і задаём сабе пытанне: якім яно будзе: паспяховым, які захаваў і прымножыў айчынныя традыцыі, умацаваў свой дух? Ці ж яно адарвецца ад сваіх каранёў пад уладай сучасных заходніх ідэй індывідуалізму і прыгатуе сабе цяжар кіданняў у прасторы чужых культур, што рана ці позна прывядзе да яго растварэння ў бездані гісторыі.
Сучасны свет увесь час змяняецца, і мы спрабуем за ім угнацца, губляючы нешта каштоўнае і важнае ў чалавечых адносінах. Дзеці сучаснага грамадства растуць і развіваюцца ва ўмовах прадастаўлення множнай інфармацыі. Дзіця з самага нараджэння сутыкаецца з сучаснымі высокатэхналагічнымі дасягненнямі. І трэба сапраўды прызнаць, што ў наш сучасны час дзеці агрэсіўныя, абыякавыя да чужога болю, эгаістычныя. І нічога дзіўнага! Што нашыя дзеці бачаць па тэлевізары? Войны, забойствы, грубіянства, гвалт.
Нашае грамадства ў цяперашні час развіваецца ва ўмовах значных змен у сацыякультурнай, эканамічнай і палітычнай сферах. Яно ўступіла ў новы этап свайго развіцця, звязаны са зменай менталітэту грамадства і асобы, трансфармацыяй каштоўнасных арыентацый не толькі ў падрастаючага, але і ў старэйшага пакалення. Між тым, духоўнае адзінства народа і маральныя каштоўнасці, якія аб'ядноўваюць наша грамадства, з'яўляецца такім жа важным фактарам развіцця, як палітычная і эканамічная стабільнасць. Але грамадства толькі тады здольнае ставіць і вырашаць маштабныя нацыянальныя задачы, калі ў яго ёсць агульная сістэма маральных арыенціраў, калі ў краіне захоўваюць павагу да роднай мовы, да самабытнай культуры і да самабытных культурных каштоўнасцяў, да памяці сваіх продкаў, да кожнай старонкі нашай айчыннай гісторыі. Менавіта гэтае нацыянальнае багацце з'яўляецца базай для ўмацавання адзінства і суверэнітэту краіны, служыць асновай нашага паўсядзённага жыцця, падмуркам для эканамічных і палітычных адносін.
І хто як не настаўнік, які мае магчымасць уплыву на выхаванне дзіцяці, павінен надаць гэтай праблеме найважную ролю ў сваёй дзейнасці?
Менавіта адукацыі адводзіцца ключавая роля ў працэсе духоўна-маральнага выхавання дзяцей і моладзі. Аднак відавочна, што вырашыць праблему духоўна-маральнага выхавання моладзі можна толькі сумеснымі скаардынаванымі намаганнямі дзяржавы і царквы.
Менавіта таму педагагічным калектывам дзяржаўнай установы адукацыі «Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля» прынята рашэнне, абапіраючыся на разумнае і маральнае ў чалавеку, дапамагчы кожнаму выхаванцу вызначыць каштоўнасныя асновы ўласнай жыццядзейнасці. З гэтай мэтай на працягу многіх гадоў у ДУА «Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля» рэалізуецца інавацыйны праект па духоўна-маральным выхаванні «Укараненне мадэлі маральнага развіцця навучэнцаў полікультурнай адукацыйнай прасторы на праваслаўных традыцыях і каштоўнасцях беларускага народа».
Актуальнасць праблемы эксперыменту абумоўлівалася неабходнасцю духоўна-маральнага выхавання навучэнцаў у працэсе вучэбнай і пазавучэбнай дзейнасці, фарміравання светапогляду, заснаванага на маральных каштоўнасцях і якасцях асобы, трывалага духоўнага імунітэту.
Асноўная мэта праграмнага праекта - абгрунтаванне, пабудова і рэалізацыя псіхолага-педагагічнай мадэлі этнічнай сацыялізацыі і полікультурнай кампетэнтнасці навучэнцаў на праваслаўных традыцыях і каштоўнасцях беларускага народа, фарміраванне асобы, здольнай да эфектыўнай жыццядзейнасці ў шматнацыянальным і полікультурным асяроддзі, якая валодае пачуццём патрыятызму культур, уменнем жыць у міры і згодзе з людзьмі розных нацыянальнасцяў, вераванняў.
Для рэалізацыі гэтай мэты пастаўлены шэраг задач:
• стварэнне сістэмы работы ўстановы адукацыі, заснаванай на ўкараненні эфектыўных форм і педагагічных тэхналогій, якія забяспечваюць паспяховую этнічную сацыялізацыю і полікультурную кампетэнтнасць навучэнцаў;
• распрацоўка і ўкараненне інавацыйных тэхналагічных прыёмаў, падыходаў, метадаў і форм этнакультурнай сацыялізацыі і полікультурнай кампетэнтнасці навучэнцаў;
• пошук новых напрамкаў, педагагічных ідэй, тэхналагічных рашэнняў фарміравання пазітыўнай этнічнай ідэнтычнасці асобы і полікультурнай кампетэнтнасці навучэнцаў;
• развіццё паводніцкіх навыкаў, мадэляў канструктыўных зносін з прадстаўнікамі іншых культур і этнасаў;
• стымуляванне педагагічнай ініцыятывы, павышэнне прафесійнага майстэрства педагогаў;
• фарміраванне псіхалагічнай кампетэнтнасці ўдзельнікаў адукацыйнага працэсу (навучэнцаў, педагогаў, бацькоў).
Рэалізацыя праекта ажыццяўляецца па наступных напрамках:
• нарматыўнае, прававое і арганізацыйна-метадычнае забеспячэнне працэсу духоўна-маральнага выхавання;
• вывучэнне, абагульненне і ўкараненне досведу, назапашанага ў вобласці духоўна маральнага выхавання;
• праваслаўнае краязнаўства;
• супрацоўніцтва з храмам Аляксандра Неўскага;
• стварэнне неабходных умоў маральнага выхавання ў працэсе вучэбнай і пазаўрочнай дзейнасці;
• інфармацыйна-асветніцкая і культурна-асветніцкая дзейнасць;
• процідзеянне распаўсюджванню ў дзіцячым асяроддзі алкагалізму, наркаманіі, маральнай распусты і гвалту.
Трэба адзначыць, што ўсе напрамкі рэалізацыі праграмнага праекта цесна ўзаемазвязаны паміж сабой і ажыццяўляюцца ў рамках адзінай педагагічнай сістэмы духоўна-маральнага выхавання.
У працэсе рэалізацыі інавацыйнага праекта педагогамі школы выкарыстоўваюцца разнастайныя метады і формы работы, якія даюць магчымасць зрабіць вырашэнне задач духоўна-маральнага выхавання найбольш эфектыўным: факультатыўныя заняткі, заняткі аб'яднанняў па інтарэсах,
гутаркі, гульні духоўна-маральнага зместу; гадзіны духоўнасці; святы, тэатралізаваныя паказы, канцэрты; прагляды відэа- і
слайд-фільмаў, кіналекторыі; экскурсіі да святыняў горада і рэспублікі,
экспедыцыі; тэматычныя вечары; выставы і конкурсы; праца валанцёрскага атрада, дабрачынныя акцыі, працоўныя дэсанты; сустрэчы
са святарамі; выпуск газет і часопісаў.
Праца па духоўна-маральным выхаванні – гэта не ўвядзенне асобных прадметаў у адукацыйную праграму, а ўнутрыпрадметнае
развіццё, міжпрадметная кааперацыя ў навучанні і ўніверсальнасць кампетэнцый, якія фарміруюцца як пры вывучэнні ўсіх навучальных прадметаў, так і
пры выкарыстанні метадаў самастойнай арганізацыі дзейнасці навучэнцаў.
Задача настаўніка заключаецца не толькі ў тым, каб узброіць навучэнцаў глыбокімі і трывалымі ведамі, але і сфарміраваць у школьнікаў духоўна-маральныя якасці, выхаваць патрыятызм, развіваць творчае мысленне, пазнавальную актыўнасць, уменне самастойна карыстацца рознымі крыніцамі інфармацыі, арыентавацца ў падзеях сённяшняга дня.
Так педагогі нашай школы асвойваюць вопыт правядзення інтэграваных урокаў духоўна-маральнага зместу, надаюць вялікае значэнне сістэме дадатковай адукацыі, якая дае магчымасць больш поўна вырашаць задачы духоўна-маральнага выхавання вучняў.
У рамках пазаўрочнай дзейнасці ў школе працуюць наступныя гурткі: «Чароўная майстэрня», «Па клічы сэрца, каб жыць», «Экалогія вакол нас», «Пешаходны турызм», «Асновы музычна творчай дзейнасці», «Куток дызайну» і інш. Педагогі дадатковай адукацыі імкнецца стварыць такую інфраструктуру карыснай занятасці навучэнцаў, якая спрыяла б забеспячэнню задавальнення іх асабістых патрэб. Дзеці ідуць на заняткі на выбар у залежнасці ад сваіх інтарэсаў. Для дзіцяці ствараецца асаблівая адукацыйная прастора, якая дае магчымасць развіваць уласныя інтарэсы, паспяхова праходзіць сацыялізацыю на новым жыццёвым этапе, асвойваць культурныя нормы і каштоўнасці.
Сумесная праца і адпачынак заўсёды ўмацоўвае сям'ю. Таму з мэтай
папярэджанні сямейнага няшчасця, папярэджанні п'янства, прапаганды сярод школьнікаў і бацькоў традыцыйных духоўна- маральных каштоўнасцей і дабрадзейнага ладу жыцця педагогамі школы арганізуецца сістэма розных мерапрыемстваў.
Так, з мэтай асветы сем'яў у пытаннях духоўна-маральнага выхавання, адраджэння традыцыйнага ўкладу жыцця сям'і, развіцця сямейных адносін на прынцыпах дабра, павагі і адказнасці ў школе ў асаблівай хатняй атмасферы прайшлі наступныя мерапрыемствы:
• творчы конкурс бацькоўскай грамадскасці і навучэнцаў «Сямейнае мастацтва»;
• сямейная гасцёўня «Праваслаўныя традыцыі выхавання дзяцей у сям'і. Пераемнасць пакаленняў у хрысціянскай сям'і»;
• праца сямейнага клуба «Мост»;
• велікодны тыдзень, святы, канцэрты, акцыя «Тыдзень Міласэрнасці», «Цуды на Каляды» і інш.
Традыцыйнымі сталі ў нашай школе сумесныя канферэнцыі педагогаў і бацькоў «Жыццёвыя рэаліі», «Духоўнасць сёння», «Тэрыторыя выхавання», «Дарогі жыцця», правядзенне круглых сталоў («Праблемы выхавання дзяцей з сем'яў, якія складаюцца ў суправаджаецца. Прававыя, педагагічныя, псіхалагічныя, рэлігійныя аспекты»).
А таксама добрай традыцыяй стала падрыхтоўка і правядзенне Калядных і Велікодных сустрэч. Да такіх свят рыхтуюцца ўсе: ад малога да вялікага. Афармляюцца святочныя выставы вырабаў, выкананых рукамі дзяцей, педагогаў і бацькоў, праводзяцца інсцэніроўкі біблейскіх сюжэтаў, конкурс чытальнікаў па гэтай тэме, конкурс малюнкаў.
Хочацца адзначыць, што ўсе святы праходзяць у асаблівай атмасферы дабра, творчасці, цяпла і духоўнасці.
Настаўнікі школы з'яўляюцца пастаяннымі ўдзельнікамі Свята-Пакроўскіх чытанняў і канферэнцый па духоўна-маральным выхаванні, працуюць над стварэннем сцэнарыяў дзіцячых мерапрыемстваў духоўна- маральнай накіраванасці: тэматычных вечароў, віктарын, конкурсаў, завочных падарожжаў.
У школе створаны інфармацыйны цэнтр, які забяспечвае інфармацыйнымі матэрыяламі па духоўна-маральным выхаванні навучэнцаў, настаўнікаў, бацькоў: «Для бацькоў», «Для маленькага хрысціяніна», «Для юнацтва», «Праваслаўны каляндар», «Праваслаўны слоўнік», «Слоўнік маральнасці», «Старонка для бацькоў». У школьнай бібліятэцы аформлены і ўвесь час папаўняецца куток духоўна-маральнага выхавання.
Краязнаўства – адна з форм выхавання духоўна-маральнай асобы. Актыўны ўдзел школьнікаў у краязнаўчай рабоце пашырае іх кругагляд, знаёміць іх з гаспадарчым жыццём нашай краіны, выхоўвае любоў да малой радзімы, гонар за свой народ, гуртуе навучэнцаў у дружны калектыў, дапамагае ўмацаванню школьнай дысцыпліны.
На базе нашай школы 15 сакавіка 1985 года заснаваны музей гісторыі і краязнаўства Навабеліцкага раёна імя Я.Р. Раманава. Над музеем узяў шэфства дзяржаўны Абласны краязнаўчы музей, вялікую падтрымку і дапамогу аказала арганізацыя ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны.
Праца ў музеі дазваляе хлопцам не толькі пашырыць і паглыбіць веды па гісторыі роднага краю, але і развівае крэатыўныя здольнасці, уменне самастойна працаваць з крыніцамі, далучыцца да пошукава-даследчай работы, выхоўваць валявыя якасці, грамадзянскія адносіны да айчыннай гісторыі. На базе школьнага музея з 1998 года дзейнічае гісторыка-краязнаўчы клуб «Спадчына», які аб'ядноўвае хлопцаў, захопленых краязнаўствам.
Патрыятычнае выхаванне з'яўляецца важнай часткай духоўна-маральнага выхавання, якое ўключае ў сябе, акрамя грамадзянскага, сямейнага, працоўнага, этычнага, эстэтычнае і сацыяльнае выхаванне. Таму ідэя патрыятызму ва ўсе часы займала асаблівае месца не толькі ў духоўным жыцці грамадства, але і ва ўсіх сферах яго дзейнасці: у ідэалогіі, палітыцы, культуры, эканоміцы, экалогіі і г.д.
Патрыятызм і грамадзянскасць маюць вялікае значэнне ў сацыяльным і духоўным развіцці чалавека. Яны выступаюць як складовыя элементы яго светапогляду і стаўлення да роднай краіны, іншых нацый і народаў. Толькі на аснове ўзвышаючых пачуццяў патрыятызму і нацыянальных святыняў умацоўваецца любоў да радзімы, з'яўляецца пачуццё адказнасці за яе магутнасць і незалежнасць, захаванне матэрыяльных і духоўных каштоўнасцей, развіваецца высакароднасць і годнасць асобы. Менавіта маладое пакаленне складае тое ядро грамадства, якое будзе фармаваць будучыню нашай рэспублікі, развіваць ідэю беларускай дзяржаўнасці.
Так у рамках патрыятычнага выхавання моладзі на базе ДУА «Сярэдняя школа № 41 г. Гомеля» 2 верасня 2016 года пачаў сваю дзейнасць валанцёрскі атрад «Праўнукі Перамогі». У яго склад увайшлі члены пярвічных арганізацый грамадскіх аб'яднанняў «БРПО» і «БРСМ» колькасцю 30 чалавек.
Валанцёрскі атрад «Праўнукі Перамогі» працуе на прынцыпах добраахвотнасці, гуманнасці, талерантнасці, нейтральнасці, незалежнасці, адзінства і ўніверсальнасці.
Мэтай валанцёрскага атрада з'яўляецца фарміраванне пераемнасці пакаленняў, захаванні памяці аб Вялікай Айчыннай вайне, выхаванне ў падлеткаў гуманнага, міласэрнага стаўлення да пажылых і адзінокіх людзей, інвалідаў.
Маладыя валанцёры аказваюць шэфскую дапамогу ветэранам Вялікай Айчыннай вайны, састарэлым, інвалідам, якія пражываюць на тэрыторыі Навабеліцкага раёна г. Гомеля і горада. Таксама займаюцца арганізацыяй збору інфармацыі пра франтавікоў і ваеннапалонных, праводзяць практычную работу па захаванні памяці ваеннага пакалення: афармляюць папкі ўспамінаў, займаюцца добраўпарадкаваннем помнікаў, воінскіх пахаванняў. Маладое пакаленне павінна ведаць гісторыю і шанаваць памяць продкаў, памятаць, якім коштам дасягнута вялікая Перамога.
Дзеці прымаюць актыўны ўдзел у масавых мерапрыемствах, прысвечаных Дню вызвалення г. Гомеля ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, Дню незалежнасці Рэспублікі Беларусь, Дню Перамогі і іншым памятным датам. Члены валанцёрскага атрада «Праўнукі Перамогі» аб'ядноўваюць дзяцей і дарослых для ўдзелу ў розных праграмах, акцыях міласэрнасці.
Адміністрацыя і педагагічны калектыў нашай школы вялікую ўвагу надаюць развіццю супрацоўніцтва з храмам Аляксандра Неўскага. Частым госцем школы з'яўляецца протаіерэй настаяцель храма Аляксандра Неўскага Уладзімір (Сіленка).
Паказаць, як пераламляюцца традыцыі праваслаўя ў выхаваўчым
працэсе дазваляе культурна-асветніцкі напрамак. Гэта сістэматычнае правядзенне мерапрыемстваў, святочных акцый духоўна-маральнай накіраванасці з удзелам школьнікаў, настаўнікаў і бацькоў: удзелу школьнікаў у гарадской дабрачыннай акцыі міласэрнасці «Чараўніцтва пад Каляды», раённай «Нашы дзеці» (падрыхтоўка падарункаў дзецям, прызнаных дзецям, якія знаходзяцца ў суправаджаецца, дзецям з прыёмных сем'яў, малазабяспечаных сем'яў).
Духоўна-маральнае выхаванне - адзін з галоўных элементаў адукацыйнага і, у прыватнасці, выхаваўчага працэсу не толькі ў школе, але і ў сям'і. Клапоцячыся аб духоўнасці і маральнасці, мы спрыяе таму, каб школьнік вырас сумленным, добрым, клапатлівым, працавітым чалавекам і змог знайсці сваё ўнікальнае месца ў жыцці.
Мы лічым, што маральнае выхаванне на традыцыях праваслаўнага хрысціянства здольна дапамагчы педагогам навучыць сваіх выхаванцаў перамагаць у сабе чэрствасць і эгаізм, жорсткасць і зайздрасць, няўпэўненасць і слабасць, а бацькам нагадаць, што шчасце ў сям'і не прыходзіць само сабой, а толькі праз каханне і давер. І ўся наша карпатлівая праца прывядзе нас да чаканага выніку: зніжэння неспрыяльных сацыяльных паказчыкаў і вастрыні духоўна-маральнага крызісу ў маладзёжным і падлеткавым асяроддзі, умацаванні інстытута сям'і, беражлівым стаўленні моладзі да помнікаў духоўнай культуры і роднай зямлі.
Культурна-гістарычная спадчына беларускага народа: дыялог пакаленняў
Бердычавец Таццяна Вадзімаўна, настаўнік рускай мовы і літаратуры,
Сёння, як ніколі важнае адраджэнне духоўнага і маральнага патэнцыялу нашага народа. Стаўка робіцца на агульначалавечыя каштоўнасці, якія традыцыйна выпрацаваныя хрысціянскай мараллю і складаюць аснову нацыянальнага менталітэту беларускага этнасу. Народ беларускі застаецца прыязным, міралюбівым, цярплівым, талерантным, не абыякавым да чужой бяды. Менавіта таму мы зноў і зноў вяртаемся да выявы святой Еўфрасінні Полацкай.
Еўфрасіння Полацкая. Без гэтага імя немагчыма ўявіць шматвяковую гісторыю Беларусі. Князёўна, ігумення, выбітная асветніца, пра якую «Жыціе» кажа, што яна – «небапарны арол, папарыўшы ад Захаду і да Усходу, бо прамяня сонечная, прасвятлеўшы ўсю зямлю», святая Еўфрасіння пакінула аб сабе вечную памяць у душы народа.
Будучая святая нарадзілася ў сям'і князя Святаслава – Георгія. З дзяцінства яна чула паданні аб знакамітых продках, якія служылі прыкладам адданасці роднай зямлі.
Вучылася Прадслава ў школе пры Сафійскім саборы, настаўнікамі былі духоўныя асобы, у першую чаргу манахі, падручнікамі – Святое пісанне, жыццёвая літаратура.
У фармаванні поглядаў Еўфрасінні Полацкай літаратура адыграла выключную ролю.
Княжая дачка з дзяцінства кахала чытаць. Ужо ў бацькоўскай хаце магла чытаць «Выбарнікі» з выслоўямі і афарызмамі, перакладзены з грэцкага раман пра подзвігі Аляксандра Македонскага – «Александрыю», вострасюжэтную «Аповесць пра Акіра Прамудрага». Пазней іх змянілі сачыненні з багаслоўскімі тлумачэннямі сутнасці прыроды, кнігі па антычнай гісторыі.
У полацкіх кніжных зборах 12 стагоддзя меліся сачыненні выдатнага прапаведніка Іаана Залатавуста, які вучыў вернікаў хрысціянскім цнотам. Патрыстычная літаратура ўмацоўвала асновы хрысціянскай дагматыкі, мела вялікае значэнне ў станаўленні этычных ідэалаў. Той жа мэты служылі жыціі святых і патэрыкі – зборнікі кароткіх апавяданняў пра людзей, якія праславіліся сваёй набожнасцю. Са старонак гэтых кніг паўставаў поўны цудаў свет, дзе за душы людзей ваявалі сілы дабра і злы.
Кожны адукаваны чалавек павінен быў ведаць гісторыю свайго народа. Полацкая ігумення вывучала Нестараву «Аповесць мінулых гадоў», якая ўводзіла ўсходняе славянства ў рэчышча сусветнай гісторыі. Гістарычныя веды, усведамленне ўключанасці сваёй зямлі ў агульначалавечы гістарычны працэс умацоўвалі ў Еўфрасінні ідэі патрыятызму, служэнні Айчыне.
Гаворачы аб грамадскіх поглядах полацкай ігуменні, неабходна спаслацца на Наталлю Сярогіну. Тэкст пеўчага цыклу 12 стагоддзя прывёў даследчыцу да думкі: там сцвярджаюцца тыя ж ідэі, што ў «Слове пра паход Ігаравы» - палымяны пратэст супраць усобіц, неабходнасць зліцця ўсходнеславянскіх княстваў перад знешняй пагрозай.
М.Сярогіна мяркуе, што невядомы аўтар «Слова» і знакамітая палачанка – людзі аднаго круга, якія мелі блізкія перакананні і светапогляд, а магчыма, і былі знаёмыя. Гэтая выснова ўзгадняецца з версіяй, па якой аўтар «Слова пра паход Ігаравы» быў ураджэнцам ці жыхаром беларускіх земляў.
Пражыўшы некаторы час у пасту і малітвах у манаскай слабадцы пры адным з полацкіх храмаў, Еўфрасіння звярнулася да полацкага біскупа Іллі з просьбай пасяліцца ў Сафійскім саборы. І, атрымаўшы дазвол, памяняла ранейшае жыллё на келлю-галубніцу і «пачаты кнігі пісаць сваімі рукамі»
Працэс ліста ў тыя часы быў вельмі складаным і павольным. Кнігі пісалі на пергаменце статутам – буйным і прамым, без нахілу, почыркам, дзе кожная літара адлучалася ад суседняй і хутчэй не пісалася, а малявалася. Перапісчыку мала добра ведаць грамату – неабходны былі і мастацкія здольнасці, бо пачатковыя літары і назовы частак трэба было ўпрыгожваць жывёлам ці раслінным арнаментам.
Акрамя ўсяго іншага, перапіска кніг была нялёгкай фізічнай працай. Тагачасны перапісчык часта пісаў не на стале, а на далоні левай рукі, якая абапіралася локцем аб калена. Ужо адно тое, што за такую цяжкую працу ўзялася маладая жанчына, было подзвігам.
Частка перапісаных Еўфрасінняй кніг ішла на продаж, а атрыманыя грошы па яе просьбе раздаваліся бедным.
Якія ж кнігі доўгімі гадзінамі дзень пры дні перапісвала князёўна?
«Жыціе» не дае адказу, але можна з упэўненасцю казаць, што гэта было Святое Пісанне і сачыненні айцоў царквы, патэрыкі і жыцця. Акрамя іх, пяро асветніцы магло выводзіць радкі візантыйскіх гістарычных хронік і Полацкага летапісу, папулярных тады зборнікаў афарызмаў. Пісала князёўна і ўласныя творы – малітвы, пропаведзі, а таксама перакладала з грэчаскай і лацінскай моў.
Еўфрасіння марыла аб тым, каб перапіскай кніг у Полацку займаліся не адзіночкі, а дзясяткі пісьменных людзей. Неўзабаве гэта стала явай.
Памяць аб ігуменні Еўфрасінні, князёўне Полацкай і яе святых подзвігах ніколі не памірала ў нашых землях. У народзе захоўвалася вера, што прападобная, паводле свайго абяцання, вернецца ў родны край.
Мерапрыемствы ў гонар выбітнай зямлячкі рэгулярна арганізуюцца ва ўсіх культурна-асветніцкіх установах Полацка.
Штогод у Полацку 5 чэрвеня адзначаецца дзень нараджэння святой.
У 2000 годзе ў цэнтры Полацка быў устаноўлены помнік Нябеснай апякунцы Айчыны працы І. Голубева. Ён сімвалізуе падзвіжніцкі шлях ад Верхняга замка да Спаскага манастыра, які абумовіў жыццёвы шлях прападобнай Еўфрасінні. У строгім манаскім адзенні з крыжом у руках святая дабраслаўляе сваіх суайчыннікаў на добрыя дзеі.
Некалькі гадоў таму ў нашай рэспубліцы пачала выходзіць серыя «Нашы славутыя землякі». У ёй выйшла ў друк кніжка В.Арлова «Еўфрасіння Полацкая». Пра жыццё і судбу Еўфрасінні можна даведацца з кніг «Шлях недрукаваны (пасведчанне аб святасці на Белай Русі)» А.Мельнікава, «Сабор беларускіх святых» і іншыя.
Еўфрасінні Полацкай прысвечана мноства карцін і вершаў.
Мастацкія творы пра беларускую святую стварылі Л.Геніюш, Р. Барадулін, Г. Бураўкін. Літаратурны вобраз Еўфрасінні Полацкай стварылі Вольга Іпатава (павесць «Прадслава») і Таісія Бондар (раман «Спакуса»).
Прападобную лічаць заступніцай Зямлі Беларускай і менавіта таму ў яе гонар узвялі ў многіх гарадах і мястэчках праваслаўныя храмы.
Не толькі на радзіме ўшаноўваюць Прападобную Ігуменню Полацкую. У 1995 годзе на беразе Дняпра, у Рэчыцы, быў устаноўлены помнік - капліца. Адкрыццё яго адбылося 2 верасня пры вялікім збегу праваслаўных, і было асвечана Жыватворным Агнём ад Труны Гасподняй. Аўтар і стваральнік манумента лаўрэат Дзяржаўнай прэміі РБ, заслужаны работнік культуры БССР, ураджэнец г. Рэчыцы Э.К. Агуновіч. Першапачатковая аўтарская назва манумента - Юбілейная капліца, але ў народзе, дзякуючы вобразу вялікай святой, незаўважна зацвердзілася іншая назва – капліца Еўфрасінні Полацкай. Капліца стала сапраўдным святым месцам для кожнага жыхара Рэчыцы. Помнік уяўляе сабой зборна-разборную канструкцыю, вырабленую па сучаснай тэхналогіі з нержавеючай сталі і латуні. Вышыня капліцы 24м 24см. Кампазіцыя яе задумана аўтарам наступным чынам: чатыры апоры ступеніста сімвалізуюць развіццё жыцця і думкі па спіралі. У іх па ўзрастаючай упісаны абліччы 12-ці беларускіх святых і асветнікаў, па тры ў кожную апору. Вянчае кампазіцыю арэол душы Я.Полацкай, якая трымае крыж, накіраваны ў неба, г.зн. да Бога. Унутры капліцы на вялізным камені-валуне ўсталяваны праваслаўны крыж з моранага дуба, у цэнтр якога змешчаны латуневы крыж, падораны аўтарам капліцы Э.К. Агуновічам гораду. Ад падножжа манумента адкрываецца від на раку Дняпро.
Ёсць храм святой прападобнай Еўфрасінні Полацкай у с. Вішнева Навагрудскай епархіі. Ён быў пабудаваны ў 2001 годзе з цэглы ў выглядзе карабля. Ёсць праваслаўны храм у гонар ігуменні Еўфрасінні Полацкай у в. Сосны.
Парафіі ў імя святой існуюць і за межамі нашай краіны.
У далёкім Новасібірску існуе прыход у імя св. звг. Еўфрасінні Полацкай узнік ён у 2000 г. Тады група жыхароў мікрараёна «Усходні» звярнулася да кіраўніка Новасібірскай епархіі з просьбай аб арганізацыі на іх тэрыторыі праваслаўнага прыход. Амаль адначасова з імі на прыёме ў біскупа Новасібірскага і Бердскага Сергія пабывалі і прадстаўнікі беларускай дыяспары Новасібірскай вобласці з той жа просьбай - аб духоўным акармленні Сібірскіх Беларусаў. Так парафія набыла імя - біскуп Сергій дабраславіў стварэнне парафіі ў імя святой прападобнай Еўфрасінні Полацкай - святой апякункі Беларускага народа і апякункі жаночага манаства на Русі.
Невялікі драўляны храм - першая чарга храмавага комплексу, быў узведзены за 7 месяцаў сіламі саміх прыхаджан. Сам зруб храма быў узведзены, як і даўней, сапраўды без адзінага цвіка. Асвечаны храм быў у дні святкавання Дзён славянскага пісьменства і культуры ў 2002 г. Ёсць найпрыгажэйшы храм і ў горадзе Вільня (Вільня) - Царква Св. Еўфрасінні Полацкай
Беларуская праваслаўная царква заснавала медаль «Святой прападобнай Еўфрасінні Полацкай», якой узнагароджваюцца людзі за старанныя працы на славу Царквы Божай. Гэта высокая ацэнка той грамадскай і дабрачыннай дзейнасці, накіраванай на адраджэнне праваслаўных святыняў, сямейных каштоўнасцяў, дапамога тым, хто мае ў гэтым патрэбу, робіць грамадства і людзей лепшымі, маральна чысцейшымі, святлейшымі, дабрэйшымі.
Невымерна вялікае духоўнае значэнне набожнага жыцця і богаўгодных подзвігаў прападобнай Еўфрасінні. Яна стала для нашай краіны – сімвалам духоўнасці і чысціні і таму мы зноў і зноў вяртаемся да гэтай выявы.
